De uitvaartverzorgster belt mij of ik een familie wil begeleiden bij de uitvaart van hun moeder. Natuurlijk doe ik dat graag en ik maak ruimte in mijn agenda. Nog diezelfde avond heb ik met de drie zonen een gesprek in het rouwcentrum. Hier kunnen we voldoende afstand houden, gezien corona. Ze hebben een drukke regeldag achter de rug, de uitvaart is al over een paar dagen. Ik maak kennis met de drie broers en vraag wat ik voor hen kan betekenen.
De oudste broer neemt het woord. Hij wil zelf spreken, maar het zou fijn zijn als ik het levensverhaal vertel en ervoor zorg dat het een mooi samenhangend geheel wordt. Ik nodig ze daarop uit te vertellen wie hun moeder was, zodat ik me een beeld van haar kan vormen. Elkaar aanvullend vertellen ze over de laatste dagen uit haar leven. Ik vraag naar herinneringen en anekdotes. Van de hak op de tak springend ontvouwt zich haar levensverhaal. Mijn pen vliegt over het papier om zoveel mogelijk op te schrijven.
Ze vallen stil, kijken elkaar aan. Hun moeder was geen hartelijke vrouw, zegt de oudste broer, er was een afstand tot de kleinkinderen. Ze hebben de warmte gemist in het contact, meer kunnen ze er eigenlijk niet over vertellen.
Een broer vertelt dat haar moeder, zijn oma dus, jong is overleden bij de bevalling van het volgende kind. Zijn opa trouwde opnieuw en met deze stiefmoeder had zij het niet zo gezellig. Zodra het kon, trok zij in bij haar aanstaande schoonfamilie.
De waarde van een passend symbool
Terwijl ik alles opschrijf, dwalen mijn gedachten naar wat een passend symbool zou kunnen zijn bij deze vrouw. Uit de non-verbale communicatie maak ik op dat de broers ons gesprek zo kort mogelijk willen houden. Voor mij is het belangrijk dat ik voldoende informatie heb, het geeft me een ongemakkelijk gevoel. Ik vertrouw er echter op dat het goedkomt.
Ik vraag wat voor bloemen ze hebben uitgekozen om bij haar neer te leggen. Dit blijken zonnebloemen te zijn! Hun moeder ging altijd graag naar Frankrijk op vakantie. Ze genoot van de zonnebloemvelden daar en werd er blij van. Ik bedenk me dat ik met dit symbool wel iets kan.
Het verwoorden van het levensverhaal
De volgende ochtend bel ik eerst met de dochter van de overledene, die niet bij het gesprek kon zijn. Ik vind het belangrijk om ook haar verhaal te horen. Naast haar zit haar dochter, zij heeft als oudste kleindochter haar oma en opa het meeste meegemaakt.
Daarna open ik mijn laptop en kijk naar mijn zes volgeschreven A4’tjes. Anekdotes uit haar levensverhaal staan kris kras door elkaar. Ik stem me af op de familie en begin te schrijven. De Orde van Dienst voor de plechtigheid met de volgorde van sprekers en muziek, inclusief tijdsaanduiding mail ik naar de uitvaartverzorger en het crematorium.
In de loop van de middag mail ik mijn concepttekst naar de drie broers. Dit is altijd een spannend moment, heb ik hetgeen zij mij vertelden goed verwoord? De oudste broer gaf al aan er geen moeite mee te hebben als ik ook de minder leuke kanten van hun moeder benoem. Dit op respectvolle wijze doen en een goed balans vinden, is een hele kunst. Het symbool de zonnebloem en passende metaforen is me daarbij behulpzaam.
Een paar uur later krijg ik van twee broers een reactie: Prima tekst. Heel goede verwoording van ons gesprek van gisteren. En: Hoi Karin, Ik kan mij heel goed vinden in de teksten. Mooie weergave van moeders.
Opgelucht haal ik adem. Mezelf kennende blijf ik tot op het laatst aan mijn tekst schaven, om deze zo mooi mogelijk te laten zijn.
De dag van de uitvaart
Vooraf lees ik mijn uitgeprinte teksten nog een keer hardop. Ik trek passende kleding aan en zorg dat ik ruim op tijd bij het crematorium ben. De namen van de familieleden heb ik in mijn hoofd geprent, zodat ik ze persoonlijk kan begroeten.
Het contact met de uitvaartverzorger en de medewerkers van het crematorium is zoals altijd aller hartelijks. Samen dragen we zorg voor een zo goed mogelijk afscheid.
Welkomstwoorden
Nadat de familie heeft plaatsgenomen, start de muziek en nemen de genodigden plaats. Samen met de uitvaartverzorger loop ik naar voren, we buigen en daarna loop ik naar het spreekgestoelte. Na mijn verwelkoming verwijs ik naar de zonnebloemen die bij haar op de kist liggen. ‘De zonnebloem met zijn ronde donkere hart, omringd door gele bloemblaadjes, richt zich altijd naar de zon. Als het donker wordt, keert de bloem terug naar het oosten, wachtend op het licht van de zon. Sprekend over Lia, jullie moeder, zag zij helaas niet altijd de zonzijde. Jullie misten de warmte in het contact met haar. Ondanks al het goede in haar leven, een goede gezondheid, een goede opleiding en rijkelijk gezegend met kinderen en kleinkinderen. Wellicht had het te maken met haar jeugd, het gemis van haar moeder op jonge leeftijd, een stiefmoeder die niet altijd oog voor haar had. Of zat het er gewoon niet in.‘
Tijdens de hele dienst zit de oudste broer met zijn jongste kleinkind op schoot. Ook al toonde hij weinig emotie tijdens het voorbereiden van het afscheid, nu lijkt dit kindje zijn opa steun en houvast te geven. Wanneer hij gaat spreken, schiet hij vol en neemt zijn vrouw het van hem over. Zo hadden ze dat van te voren afgesproken.
Levensverhaal en overweging
Ik schets een beeld van haar leven en in mijn afrondende overweging benoem ik het zo: ‘Terugkijkend op het leven van Lia zien we dat ze veel heeft gedaan, een mooi en lang leven heeft gehad. Maar was ze in staat dat ook zo te voelen? In het hart van de zonnebloem ontwikkelen zich de zaden, daaromheen kleine gele bloemetjes, haar talrijke nageslacht, de vruchten van haar leven. Een gele bloem met een donker hart wiegt op de wind en omhelst de warme zonnestralen. Echt volop genieten deed zij bij het concert van Rieu, wiegend arm in arm op de muziek. Een herinnering om te koesteren. Het laat ons het belang zien om bewust te genieten van het leven, het mooie op waarde te schatten, om warmte uit te stralen naar elkaar. Daarom dit gedichtje.
Kijk altijd naar de zonnebloem die keert zich naar het licht
En heeft van alle bloemen het zonnigste gezicht
En als het nu eens donker is zo’n grijze grauwe nacht
Kijk dan weer naar die zonnebloem die geeft je nieuwe kracht
Ik wens de familie warmte en kracht toe. Voor de kleinkinderen heb ik zonnebloemzaadjes die ze kunnen laten uitgroeien tot een mooie zonnebloem.
Alle aspecten van haar leven
Na afloop van de plechtigheid komt de oudste kleindochter naar mij toe en zegt hoe mooi ze mijn verhaal vond. Vooral dat alle aspecten, ook de minder leuke, de verschillende gezichtspunten van haar oma, voorbij zijn gekomen. Dat ze zich weleens stoort bij uitvaarten als ze alleen een rooskleurig verhaal hoort. Ze vond mijn verhaal heel herkenbaar voor de familie. Ook van de drie broers en de zus krijg ik complimenten. Dat is fijn om te horen. Een afscheid dat recht doet aan de overleden dierbare is zo belangrijk.
Nazorggesprek
Een aantal weken na de uitvaart bel ik met de oudste broer. Hij vertelt dat het overlijden en het afscheid van zijn moeder hem meer gedaan heeft dan hij gedacht had. Ik zeg dat ik me kan voorstellen dat als het contact niet zo goed was, het juist ook heel pijnlijk kan zijn. De pijn van het gemis aan warmte en dat het nu ook nooit meer zal komen. Hij zegt dat ik bij de uitvaart een belangrijke rol heb vervuld. Dat hij het heel knap vind dat ik in een gesprek van een paar uur met hem en zijn broers zo’n verhaal heb kunnen schrijven. Het is natuurlijk mijn werk, maar toch. Hij is blij dat de uitvaartverzorgster mij heeft voorgesteld en bedankt mij namens de familie heel hartelijk.
Ritueelbegeleiding
Voor mijn begeleiding bij het inhoudelijk vormgeven van een afscheid kun je me altijd bellen, rechtstreeks via telefoon 06-29078056 of je kunt de uitvaartverzorger vragen contact met mij op te nemen.
Ik ben aangesloten bij de Landelijk Beroepsvereniging van Ritueelbegeleiders.