“Kan ik de botjes van opa zien?” vraagt een kleinkind voordat de familie de kist gaat sluiten. Het valt de volwassenen op hoe ongedwongen de kinderen aanwezig zijn, terwijl ze zelf meer in hun verdriet zitten. Het zorgt voor een lichtere sfeer, die past bij hun overleden vader en (over)grootvader. Met stiften tekenen de kleinkinderen en achterkleinkinderen op de kist en ze maken mooie tekeningen op papier.
Kaarsen
Bij het kaarsenritueel tijdens de dienst krijgen de achterkleinkinderen ook een rol. Deze grote familie wil veel kaarsen aansteken om hun dierbare in het licht te zetten en als symbool voor alle fijne herinneringen. Ook de kaars die gebrand heeft tijdens de uitvaart van hun moeder en (over)grootmoeder zal branden. Vanwege de leeftijd van de achterkleinkinderen mogen zij voor de veiligheid een elektrisch kaarsje aandoen en die bij hun overgrootopa op de kist zetten. Zij houden deze tijdens mijn welkom al in hun hand en komen naar voren als ik ze uitnodig. Na het aansteken van alle kaarsen staat de familie in een kring om hun dierbare overledene heen. Een kring van verbondenheid en liefde.
Kinderen en rouw
Oprechte aandacht voor kinderen in een periode van verlies is erg belangrijk. Als zij niet betrokken worden, kunnen ze hier op latere leeftijd last van krijgen. Kinderen actief betrekken draagt bij aan het kunnen verwerken van het verlies in hun verdere leven.
Vragen van kinderen
Veel ouders schrikken van de vragen die een kind kan stellen rondom de dood. Soms kun je er ook geen antwoord op geven. Ik geef je wat tips:
- Wees altijd eerlijk in je antwoorden.
- Mocht je het antwoord niet weten, geef dan aan dat je het gaat uitzoeken en er later op terugkomt. De uitvaartleider kan je daar ook altijd in bijstaan.
- Op sommige vragen rondom de dood weet niemand het antwoord. Daar kan je ook eerlijk over zijn, een kind leert dan dat volwassenen ook niet alles weten en voelen zich serieus genomen.
- Vaak hebben kinderen al zelf een antwoord in hun hoofd. Door te vragen wat ze zelf denken kan je ook aansluiten bij hun gedachten.
De meeste kinderen zijn erg gevoelig voor sfeer en emoties, maar het is soms lastig om die emoties in woorden uit te drukken. Daarom kan het dan helpen om uiting te geven aan gevoel door praktische dingen te doen, zoals het voorbeeld hiervoor, tekenen en kaarsjes aansteken.
Afscheid van mijn opa
Mijn gedachten gaan terug naar het overlijden van mijn lieve opa toen ik 4 jaar oud was. Als klein meisje kreeg ik mee dat hij ziek was en ik herinner me nog het moment dat mijn moeder mij vertelde dat hij dood was. Ik heb geen afscheid van hem kunnen nemen. In die tijd was het niet gebruikelijk om een jong kind bij de uitvaart te betrekken. Gelukkig zijn de tijden veranderd. Uiteraard is het belangrijk dat kinderen hierin goed begeleid worden.

Prentenboek
Een prentenboek is een geschikt middel om jonge kinderen op een begrijpelijke manier te informeren over de dood. Op internet vind je diverse prentenboeken over verlies en rouw. Bij de uitvaart van een vader van drie jonge kinderen leende ik van een vriendin het prentenboek Over de grote rivier van Armin Beuscher & Cornelia de Haas, over haas die aan wasbeer vertelt dat hij op reis moet gaan. Helaas is het boek niet meer leverbaar. Ik maakte een PowerPoint presentatie van foto’s van alle bladzijden en las de tekst voor tijdens het afscheid, terwijl de moeder, met haar jongste kind op schoot, het prentenboek zachtjes mee las.
Brochure In de wolken
Wil je meer informatie over wat te zeggen en doen bij kinderen die met een verlies door de dood te maken krijgen? In de Wolken richt zich op verliessituaties die ontstaan door het overlijden of verlies van een belangrijke ander. Er worden brochures, boeken en andere materialen ontwikkeld voor rouwenden. Zij zijn met name gespecialiseerd in kinderen en jongeren. De brochure De meest gestelde vragen over kinderen en de dood van Riet Fiddelaers-Jaspers en Renske Fiddelaers kan je snel informeren.
Levenswending
Neem gerust contact met me op als je meer wilt weten. Zie mijn website: www.levenswending.nl.